عوارض استفاده نادرست از شوینده ها

زنان به عنوان مدیر امور داخلی خانه، بیشترین مسئولیت را در نظافت خانه بر عهده دارند، شاید به همین دلیل بیشتر موارد مسمومیت خانگی مربوط به زنان است.

آسیب های بهداشتی هنگام استفاده از مواد شوینده ممکن است در کوتاه مدت اثر چندانی نداشته باشد، اما در بلند مدت مشکلات ریوی، پوستی، عوارض چشمی و آلرژی های مختلف تا سرطان را به همراه دارد.

در ادامه به برخی از این مواد و عوارض استفاده می پردازیم.

وایتکس یا آب ژاول

آب ژاول که در فارسی به آن ماده سفید کننده و وایتکس نیز گفته می شود، محلولی است که برای گندزدایی، سفید کردن و بو زدایی به کار می رود.

از این ماده در صنعت به عنوان گندزدا و سفید کننده پارچه و خمیر استفاده می شود. در خانه ها برای ضدعفونی کردن و سفید کردن رخت ها به هنگام رختشویی از وایتکس استفاده می کنند. این محلول به نام های گوناگون در بازار به فروش می رسد. وایتکس محلولی است حاوی درصدی از هیپوکلریت سدیم در آب. این نسبت بسته به مصارف مختلف متفاوت است.

وایتکس ماده ای سمی است. رنگ آن نزدیک به زرد و طعم و بوی آن تند است. خاصیت ضد عفونی کننده وایتکس به دلیل تولید کلر آزاد می باشد. اگر با آب جوش ترکیب شود باعث آزاد شدن گاز کلر می شود.

توصیه های ایمنی در استفاده از وایتکس

وایتکس باعث حساسیت پوستی و مخاط تنفسی می شود.

وایتکس از جمله مواد شیمیایی است که خانم های خانه دار از آن زیاد استفاده می کنند. غافل از اینکه مواد شیمیایی آن باعث حساسیت پوستی و مخاط تنفسی می شود. اگر شما هم نمی توانید در خانه از استفاده از وایتکس صرف نظر کنید دست کم نکات ایمنی در استفاده از آن را به خاطر بسپارید تا پوست دست و مخاط تنفسی شما در تماس با آن سالم بماند.  وایتکس قلیای بسیار قوی و خورنده و اکسید کننده است و تحریک چشم و پوست، سوختگی های ملایم مری و دهان، تحریک گوارشی، استفراغ و اسهال در غلظت های بالا ایجاد می کند.

این ماده دارای خاصیت ضدعفونی کنندگی است و با آزاد کردن گاز کلر توانایی نابود کردن اغلب میکروب های بیماری زا را دارد. پس برای استفاده از این ماده آن را به نسبت یک دهم (یک لیوان وایتکس و نه لیوان آب) و یک صدم (یک لیوان وایتکس و نود و نه لیوان آب) رقیق کرد.

نکته دیگر که از مصرف این محلول با غلظت زیاد تر از حد توصیه شده به دلیل تحریک تنفسی خود داری کنید. هنگامی که شما این محلول را غلیظ تر تهیه می کنید، مواد شیمیایی بیشتری نیز در هوا پراکنده شده و با تنفس وارد ریه های شما می شوند و احتمال مسمومیت با وایتکس را بوجود می آورند.

وایتکس را نباید با مواد شوینده و پاک کننده مثل پودرها، مایع شست وشوی ظروف و لوازم بهداشتی منزل مخلوط کرد. گاهی افراد بویژه خانم های خانه دار برای تمیزی بیشتر سطوح سرامیکی از مخلوط سفید کننده با اسید های بسیار قوی مانند جوهر نمک استفاده می کنند. این امر باعث آزاد شدن گاز کلرین و در نتیجه ایجاد علائم شدید مسمومیت و پنومونی شیمیایی (نارسایی حاد تنفسی) می شود که در صورت بالا بودن سن یا دارا بودن بیماری های قلبی و ریوی حتی می تواند منجر به مرگ شود.

اگر می خواهید از وایتکس استفاده کنید بهتر است این محلول را در فضای آزاد به کار ببرید . چراکه بخارات شیمیایی حاصل از آن در فضا پراکنده شده و موجب مسمومیت شما نخواهد شد. در صورتی که مجبورید در فضای بسته از این ماده استفاده کنید، حتما تهویه را چک کنید. در صورت تماس وایتکس با چشم و مخاط بینی، موضع را فورا با آب فراوان بشویید و فورا به پزشک مراجعه کنید. 

 بسیاری از بانوان عادت دارند که بدون محافظ به کار کردن با وایتکس و سایر محصولات شیمیایی بپردازند. این کار ممکن است در کوتاه مدت عارضه ای برای شما ایجاد نکند ولی در بلند مدت موجب حساسیت های پوستی، پوسته پوسته شدن، خارش، سوزش یا حتی ترک پوستتان خواهد شد. بنابراین هنگام استفاده از این محصولات، یک جفت دستکش آشپزخانه بپوشید تا از پوست شما در برابر این مواد شیمیایی حفاظت کند. اگر به پلاستیک یا لاتکس این دستکش ها حساسیت دارید یک دستکش نخی در زیر این دستکش ها بپوشید. پس از اتمام کار با این محصولات دستانتان را با آب ولرم بشویید و در نهایت از کرم های مرطوب کننده و چرب کننده روی پوست دستتان استفاده کنید.

جوهرنمک

جوهر نمک با نام هیپدروکلریک اسید نیز شناخته می شود که بوی بسیار تندی نیز دارد. این ماده به علت اینکه جزء مواد شیمیایی پایه است کاربرد فراوانی دارد. معمولا از جوهرنمک برای جرم گیری سطح های مختلف استفاده می شود مثلا برای تمیز کردن سرویس بهداشتی، سرامیک ها، کاشی ها و موزاییک کاربرد دارد.

زمانی که جوهر نمک با وایتکس مخلوط می شود جزء مواد اسیدی خطرناک خواهد بود که به ریه ها آسیب جدی می رساند. زیرا ترکیب موادی مثل جوهر نمک و وایتکس سبب متصاعد شدن گاز کلر می گردد و زمانی که فرد این گاز را استنشاق نماید علائمی مثل تنگی نفس، آسم و ... برای آن ها به وجود خواهد آمد حتی اگر برای مدتی برطرف شود ولی باز هم علائم برای همیشه همراهشان خواهد بود و نیازمند استفاده از دارو است.

ایمنی جوهر نمک

تماس با چشم: غلظت بخارات و قطرات این ماده می تواند سبب تحریکات شدید، سختگی و کوری چشم شود.

تماس با پوست: می تواند سبب تحریکات شدید پوستی، قرمزی، تاول، درد و سوختگی و صدمات پوستی شود.

بلعیدن و خوردن: می تواند باعث زخم های خورنده در دهان، گلو، مری و شکم شود. علائم آن سختی در قورت دادن، عطش، استفراغ و حالت تهوع، اسهال، صدمات شدید، اغما و مرگ است.

تنفس: محلول این ماده بسیار خورنده است و تاثیرات آن بستگی به غلظت و مدت زمان تماس دارد. بخارات این ماده می تواند سبب تحریکات شدید بینی، زخم گلو، انسداد و سرفه شود. در مدت مواجهه با این ماده زخم در بینی و گلو ایجاد می شود.

کمک ها اولیه

تماس با چشم: سریعا چشم های آلوده را به مدت 20 تا 30 دقیقه با آب ولرم شست و شو داده و به پزشک مراجعه شود.

تماس با پوست: سریعا موضع آلوده را به مدت 20 تا 30 دقیقه با آب ولرم شست و شو داده و به پزشک مراجعه شود.

بلعیدن و خوردن:هرگز به فردی که بیهوش است چیزی نخورانید. در صورت هوشیاری فرد، دهان وی را با آب تمیز شست و شو داده و فرد را وادار به استفراغ نکنید. به فرد هوشیار 240 تا 300 میلی لیتر آب بخورانید. در صورت امکان، فرد پس از خوردن آب یک لیوان شیر بنوشد. اگر استفراغ به صورت طبیعی اتفاق افتاد دوباره به فرد آب بدهید و به پزشک مراجعه کنید.

تنفس: منبع مولد آلودگی یا فرد را به هوای آزاد برده و سپس به پزشک مراجعه شود.

علائم مسمومیت با این مواجهه پس از 48 ساعت نمایان می شود.

برای استفاده از این ماده از دستکش و ماسک استفاده شود. هنگام کار با این ماده در محل عمل تهویه صورت گیرد.

آسیب های پوستی

بروز آسیب به پوست را از دیگر مضرات بی احتیاطی در استفاده از مواد شوینده است. مواد شوینده بر اساس  PH ساختارشان طبقه بندی می شوند و هر چه این مقدار در مواد شوینده بیشتر باشد، قلیایی تر بوده و لایه های محافظ چربی پوست را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد و منجر به خشکی سطح پوست، تسریع پیری سلول های پوستی، صدمات مزمن و ... می شود.

شوینده ها با پوست چکار می کنند؟

تماس مستقیم شو.ینده ها با پوست مانند صابون ها، پودرها، مایع ظرفشویی، سفید کننده ها و ضد عفونی کننده ها به علت دارا بودن PH  قلیایی باعث می شوند PH طبیعی پوست که اسیدی و حدود 5 هست برای مدت 3 ساعت قلیایی شود. حالت اسیدی پوست خاصیت میکروب کشی داشته و باکتری، قارچ و انگل ها را از بین می برد. هر چه پوست قلیایی تر شود این خاصیت دفاعی پوست کاهش می یابد. ضمن اینکه PH مایعات ظرفشویی حدود 5.5 تا 8.5 است و هر چه PH شوینده بالاتر باشد، میزان PH اسیدی پوست کاهش بیشتری یافته و به حالت قلیایی در می آید.

ناراحتی پوستی با چه علائمی شروع شده و نهایتا به کجا ختم می شود؟

چنانچه فاصله دوبار تماس پوست با شوینده حدود 4 ساعت باشد، پوست فرصت پیدا می کند که با ترشحات طبیعی آمونیاکی و مختصری اوره مجددا PH را به حالت اسیدی باز گرداند. مشکل وقتی شروع می شود که پوست شخصی به طور مکرر و با فواصل کمتر از 4 ساعت با شوینده ها تماس پیدا کند. در چنین افراد پوست به آرامی و به تدریجی خشک شده و سپس قرمز می گردد و در ادامه پوست ترک شده و عفونت های قارچی و باکتریایی در آن رشد می کند، به خصوص در کسانی که پس از آبکشی پوست را کاملا خشک نمی کنند. زیرا در محیط مرطوب و خراش دار میکروب ها آسان تر رشد می کنند. به غیر مشکل تغییرات  PH  پوست با شوینده ها، به دلیل خنثی شدن چربی پوست هم به آن اضافه می گردد. علاوه بر پوست دست ها حاشیه ناخن ها هم متوم شده ، بعد ها دردناک و از گوشه ناخن ها ترشح مختصری خارج می شود که نشانه ابتلا به قارچ است.

PH قلیایی شوینده ها یکسان نیست و هر چه شوینده PH قلیایی قوی تری داشته باشد صدمات آن هم بیشتر است به عنوان مثال سفید کننده ها، پودرها و ضد عفونی کننده ها بسیار بیشتر از مایعات دستشویی و ظرفشویی به پوست صدمه می رسانند.

اگزما

اگزما، همان التهاب و نوعی عارضه پوستی است که به خارش و خشکی و قرمزی پوست همراه می باشد که می تواند در مدت زمان کوتاه پیشرفت کند و سلامت پوست بدن را به خطر بیاندازد. علت دقیق اگزما مشخص نیست، اما به نظر می رسد که ناشی از ناتوانی سیستم ایمنی بدن باشد.

اگزما واکنش آلرژیک و حساسیتی در پوست است که باعث خارش، خشکی، پوسته ریزی و نقاط قرمز رنگ در پوست می شود. دو نوع اگزمای پوستی وجود دارد: اگزمای تماسی و اگزمای آلرژیک که تقریبا علائم شان شبیه هم است.

یکی ازعوامل اگزما در خانم های خانه دار تماس با مواد شوینده است که نوعی از اگزمای پوستی به نام اگزمای دست، خانم های خانه را به خود اختصاص داده و در اثر تماس با خیلی از پاک کننده ها، صابون ها و لکه بر ها رخ می دهد. در بعضی از موارد مواد افزودنی مثل ادویه ها و یا تماس دست با پیاز یا گوجه فرنگی با عث ایجاد حساسیت می شود.

استفاده از آب داغ دلیل دیگری بر حساسیت پوست دست در خانم ها است و آب داغ چربی محافظ دست را کم می کند و باعث می شود پوست حالت خشکی داشته باشد و نمی توان گفت استفاده از آب داغ در شستشوی سبب اگزما شده بلکه نوعی مساعد کننده به حساب می آید. 

نخستین مرحله درمان اگزما، ممانعت در استفاده از مواد شوینده است و 70% درمان به آن بستگی دارد. برای جلوگیری از تماس مستقیم دست با شوینده ها حتما از دستکش استفاده کنید. استفاده از دستکش پلاستیکی به تنهایی تاثیری ندارد و باید دستکش نخی در زیر پلاستیکی استفاده شود زیرا دستکش پلاستیکی باعث تعریق دست و عوامل بیماری می شود. مواد لاتکس موجود در دستکش های پلاستیکی ممکن است در بعضی از افراد ایجاد آلرژی کند و برای این منظور افرادی که پوست حساس دارند بهتر برای جلوگیری از قرمزی و خارش دست حتما از دستکش نخی استفاده کند.

 در درمان اگزما زمان نمی شود تعیین کرد و درمان تا زمانی که علائم دیده می شو.د، ادامه دارد.

بهترین زمان مراجعه به پزشک هنگام مشاهده خطوط روی پوست همراه با خارش و قرمزی است و در مواردی که خشکی پوست عادی است، استفاده از مرطوب کننده ها توصیه میشود.

برای درمان چه کارهایی باید انجام داد؟

بهترین درمان در اینجا هم پیشگیری است، یعنی اگر کارهای شست و شوی منزل با دستکش انجام شود و بین استفاده از صابون ها و مایعات دستشویی حداقل 4 ساعت فاصله گذاشته شود مشکلی پیش نمی آید. بنابراین صدمات پوستی در افرادی دیده می شود که کارهای منزل را بدون دستکش انجام می دهند و به دلیل وسواس بهداشتی، با هر تماس پوست با لوازم غیر عفونی مانند میز، صندلی، دستگیره در و ... بلافاصله دست ها را با صابون می شویند  در حالی که می توانند با آب خالی شسته و صابون و مایعات دستشویی را بعد از هر بار توالت رفتن یا قبل از خوردن چیزی و یا تماس با یک ماده آلوده استفاده کنند و بعد از آبکشی دست ها را با یک کرم معمولی چرب کند تا مشکلی پیش نیاید.

چنانچه فردی اصول بهداشتی فوق را رعایت کند استفاده از یک کرم چرب کننده معمولی کافی است و در غیر این صورت به کرم چرب کننده چند قطره آبلیمواضافه می شود تا PH اسیدی آبلیمو سریع تر PH طبیعی پوست را برگردانده و مواد چرب کننده، چربی از دست رفته را جبران کند.